Een verhaal wordt pas levendig als je de zintuigen gebruikt. Zodra je beschrijft hoe de nagels van de hond langs de ijzeren deur krassen of hoe het sap van een verse aardbei langs je wang druipt als je erin bijt, raak je de lezer. In dit blog focus ik op het effect van smaak.
Wat vind je het allerlekkerst om te eten? Wat is je lievelingsgerecht? Neem dat eens in gedachten. Hoe voelt het als je er een hap van neemt? Wat proef je als je door je mond laat gaan en doorslikt?
Merk je welke sensaties deze gedachten teweegbrengen in je lichaam? Je smaakpapillen komen op gang, je maakt speeksel aan en je proeft haast al die malse biefstuk of die fluweelzachte tiramisu.
Zulke sensaties kun je ook teweegbrengen bij de lezer door gebruik te maken van smaak in je verhalen. Het is een heel verschil of de hoofdpersoon de zilte zweetdruppeltjes op huid van haar partner proeft of de wrange, metaalachtige smaak van bloed.
Aan tafel
Wat op tafel wordt voorgeschoteld in romans, is vaak veelzeggend voor het type gezin en de sfeer. Bijvoorbeeld in De avonden van Gerard Reve:
Hij at werktuigelijk van de rode kool, aardappelen, bieten en de havermoutpap.
De verveling druipt van de droge opsommingen en de ondertitel is niet voor niets: een winterverhaal.
Heel anders dan wat in Herman Kochs Het diner wordt geserveerd:
Dit zijn Griekse olijven uit de Peleponnesos, licht besprenkeld met een eerste oogst extra vergine olijfolie uit Noord-Sardinië, en afgemaakt met rozemarijn uit…
Het is geen gewone olijfolie, nee, het is de eerste oogst en is niet simpelweg afkomstig uit Italië, maar uit Sardinië, wat zeg ik: Noord-Sardinië. De reactie van de hoofdpersoon op dit net iets te chique restaurant en de gerant die alles aanwijst met zijn pink zal voor veel lezers herkenbaar zijn.
Een etentje vormt een geschikt moment voor ongemakkelijke gesprekken en zulke onderhuidse spanning en conflicten doen het altijd goed in thrillers en romans. Koch maakt hier gebruik van door zijn hoofdpersoon te laten vallen over het woord ‘afgemaakt’, een subtiele vooruitwijzing.
En even later, als het hoofdgerecht wordt geserveerd, stelt Koch die eerste hap nog even uit, tot ergernis van Serge én de lezer:
Serge had zijn vork in de tournedos gezet. Hij maakte aanstalten er een stuk af te snijden, zijn rechterhand met het scherp gekartelde mes hing al boven zijn bord. (…) Ik zag het ongeduld op Serges gezicht, hij had honger zoals alleen Serge honger kon hebben, ik herkende de symptomen: de punt van zijn tong die over zijn bovenlip likte als de tong van een uitgehongerde hond in een tekenfilm.
Raak met smaak
Ook in non-fictie kun je gebruikmaken van smaak om de tekst minder feitelijk te maken en de lezer te raken. In een historisch boek over de Tweede Wereldoorlog kun je bijvoorbeeld vertellen dat de geallieerden chocola uitdeelden. Maar je kunt ook vertellen hoe bitterzoet de dikke bruine plakken chocolade smaakten terwijl ze langzaam smolten op de tong van de Amsterdamse Jan, die een paar maanden geleden nog tachtig kilometer te voet had afgelegd om moeders sieraden te ruilen voor droge meel.
Schrijfoefening
Wil je jouw teksten ook op smaak brengen door gebruik te maken van de zintuigen? Schrijf dan ongeveer 250 woorden over een oude man die een chocoladereep krijgt en terugdenkt aan de eerste keer dat hij chocolade proefde.
Heb je de smaak te pakken en wil je vaker zulke schrijfoefeningen doen? Meld je dan aan voor de workshop Leuk! Schrijven & High Tea bij restaurant Leuk in Schagen.